(Интервью на белорусском языке)
Как воспитывать детей
Текстовый вариант:
Праграму вяду я, журналіст Надзея Скараход. Сучасныя бацькі шмат думаюць, як ім выхоўваць дзіця, як прывіваць яму тыя якасці, якія хочацца бачыць і мала задумваюцца над галоўным пытаннем, а яно гучыць так: «Каго я хачу выхаваць?» Калі над гэтым задумацца, то многія ўпэўненна адкажуць, што хочацца бачыць у дзіцяці ветлівага, выхаванага, добрага чалавека.
Але, аказваецца — не ў гэтым сутнацсь. Калі вы адказалі на гэтае пытанне менавіта так, то трэба задумацца: каго вы хочаце бачыць у сваім дзіцяці — гарманічную развітую асобу, ці зручнае дзіця, якое заўсёды будзе слухацца і развучыцца выказваць сваё «я», самастойна прымаць рашэнні.
Усе бацькі хочуць бачыць сваіх дзяцей шчаслівымі. Але часта вырашаюць за іх што такое шчасце, і ведаюць, як яно выглядае. І толькі тыя бацькі, якія ўспрымаюць дзяцей, як асоб гатовыя на тое, што ў іх дзяцей будуць памылкі. І гэта будуць тыя памылкі, за якія дзеці здольныя несці адказнасць. Менавіта гэта і вучыць дзіцяці быць дарослым.
А самастойныя рашэнні могуць быць самыя розныя: ад жадання трымаць самастойна лыжку, да выбрару сваёй прафесіі. А дарослым ня блага было б вучыцца прыцмаць і паважаць гэтыя рашэнні і ўсе праявы самастойнасці. У задачу выхавання ўваходзіць уменне адпусціць дзіцяці ў дарослае жыццё, але для гэтага трэба навучыць думаць, дзейнічаць, адказваць за свае вырашэнні, быць самадастатковым. «Каго я хачу выхаваць?» Такая тэма нашай сённяшняй размовы.
Госць студыі сямейны псіхолаг Максім Бодзікаў. І ён гатовы падзяліцца не толькі тэорыяй і рассказаць пра жыццёвыя сітуацыі, але і прывесці прыклады са свайго сямейнага жыцця і падзяліцца сваімі прынцпамі выхавання дзяцей.
Надзея Скараход: Максім, я рада вітаць вас у студыі Першага нацыянальнага канала.
Максім Бодзікаў: Добры дзень.
Надзея Скараход:
Мы з вамі выбралі такую тэму, якую можна назваць так: «Каго я хачу выхаваць?». Зацікавіла, што ў вас на сайце я знайшла артыкул на гэтую тэму, а гэта значыць, што яна вас і дагэтуль хвалявала, вы аналізавалі, у вас свае дзеткі ёсць і сямейныя прыклады. І стала зразумела з гэтага артыкула, што падчас семінараў, якія вы праводзіце ў сваім цэнтры вы звяртаецеся да вашых наведвальнікаў з такім жа пытаннем.
Па-першае, мне б хацелася даведацца, што ж адказываюць людзі сямейныя, каго ж яны хочуць выхваць?
Максім Бодзікаў:
Гэта ўвогуле такое, лёсавызначальнае пытанне, не толькі ў тым, што тычыцца выхавання дзяцей, але і стварэння сямей. Адказваюць вельмі рознае. Заўжды гэта такія якасці: ветлівае, выхаванае, добрае, мяккае. Калі гэта ўсё абагульніць, то можна сказаць: «КАБ МНЕ НЕ БЫЛО СОРАМНА».
Таму ў нас праз некаторы час такіх выказванняў нарадзілася такое выказванне: «Галоўная мэта бацькоў пры выхаванні каб ім не было сорамна, і зусім усё добра, гэта калі бацькі могуць ганарыцца сваімі дзецьмі». Гэта тое, што нам адказваюць. Але мы з гэтым не заўсёды згодныя. Бо гэтае пытанне на самай справе даволі скаладанае, пра яго мала хто задумваецца.
Часта атрымліваецца такім чынам, што мы ведаем пра сацыяльныя патрабаванні да чалавека. Але сацыяльныя патрабаванні не заўсёды супадаюць з асабістымі. Тое, што добра для асобы не заўсёды ёсць добрым для соцыума і наадварот. І калі мы кажам пра выхаванне здаровага і шчаслівага чалавека, то гэта не заўсёды будзе мяккі, ветлівы.
Тут настае пара ўдакладняючых пытанняў. І звычайна, калі мы пачынаем удакладняць, то ўсё выходзіць на галоўныя тры якасці пра каторыя людзі кажуць. Тут ужо залежыць ад таго на колькі мы дакладна задаем гэтыя пытанні, наколькі іх разумеюць людзі, ну і ад таго наколькі шаблонна мы думаем. Чым больш гэтых шаблонаў, межаў, тым складаней адказаць на пытанне «А каго я сапраўды хачу выхаваць».
Надзея Скараход:
Калі вы пралічылі тыя якасці, якія хочуць бачыць бацькі: ветлівасць, выхаванасць, дабрыня… Мне падалося, што многія бацькі хочуць бачыць такое зручнае дзіця.
Максім Бодзікаў:
Яно сапраўды так і ёсць. Гэта ўсе хочуць, я таксама хачу, каб мае дзеці былі зручнымі, каб яны не заміналі адпачыць, ці заняцца сваімі справамі. Але вось тут сапрады трэба звярнуцца да гэтага пытання. Бо «Каго я хачу выхаваць» вельмі шчыльна ідзе з пытаннем «Навошта мне дзіця». Часта атрымліваецца, што адказаць на адно пытанне без адказу на другое складана, альбо ўвогуле не атрымліваецца.
Надзея Скараход:
Вось я таксама за сабой назіраю, што калі мая дачка праяўляе такія свае якасці як настойлівацсь мне б хацелася, каб яна была магчыма больш мяккай.
Максім Бодзікаў:
Але каб яна была мяккай толькі ў межах сям’і, а па-за межамі працягвала быць настойлівай, так?
Надзея Скараход:
Але я думаю пра тое, што гэтая якасць, якую яна праяўляе са мной магчыма спатрэбіцца ёй у будучыні, для дасягнення сваіх асабістых мэт і тады я сябе спыняю. Якія вашыя рэкамендацыі? Вось да вас на семінары прыходзяць, звяртаюцца з нейкімі праблемамі і пытаннямі…
Максім Бодзікаў:
Ня часта з’яўляецца пытанне, што я хачу выхоўваць, ці якія якасці спатрэбяцца ў жыцці. Самае распаўсюджаннае пытанне, задача ці праблема з якой да нас звяртаюцца, гэта: «ЯК?». «ЯК мне зрабіць вось гэта і гэта?». Не скаладана адказаць на пытанне «ЯК?» насамрэч. Але ўзнікае пытанне «Навошта?». Я магу расказаць вам што трэба зрабіць, каб дзіцяці пачало слухацца.
Але як у нас часта атрымліваецца, што нашыя мэты з узростам мяняюцца. Калі нашаму дзіцяці 2-3 гады — мы хочам, каб яно нас слухалася. Калі 4-5 год, мы хочам, каб яны, акрамя таго, каб слухаліся яшчэ добра сябе адчувалі ў соцыюме: гуляліся з іншымі дзецьмі, пашыралі свой слоўнікавы запас. Калі ім 14-15 год — мы хочам, каб у іх з’явілася адказнасць. Калі ім становіцца 20 — мы хочам, каб яны былі самастойнымі.
А справа ў тым, што калі мы не дадзім ім самастойнасць, адказнасць у тры гады — у пятнаццаць ім неадкуль будзе ўзяцца. З паветра ніякая якасць не з’яўляецца. Часта прыходзіцца зварочваць думкі людзей у накірунак таго, навошта вашаму дзіцяці гэтая якасць.Тады ўжо адказаць на пытанне як гэта зрабіць лягчэй. Бо часта атрымліваецца такім чынам, што людзі не ведаюць навошта яны выхоўваюць тыя ці іншыя якасці. Мне падабаецца такая фраза: «Купіў піяніна — піяніст, нарадзіў дзіцяці — бацька».
Каб быць добрымі бацькамі, я не скажу, што трэба вельмі шмат нейкіх ведаў, проста трэба задумвацца часцей пра некаторыя рэчы, якія мы выхоўваем у сваіх дзецях.
Надзея Скараход:
А вось вы — Максім-бацька каго хочаце выхаваць?
Максім Бодзікаў:
Максім-бацька і Лена-маці і тое, што мы транслюем сваім кліентам, мы хочам каб у выніку нашага выхавання нашы дзеці маглі быць шчаслівымі, самастойнымі, самадастатковымі, каб яны маглі жыць шчасліва без бацькоў.
Нядаўна быў такі смешны выпадак: Лена кажа, што яе ўжо ў інтэрнэце цытуюць. Падчас яе лекцыі па выхаванню яна сказала менавіта гэтую фразу, што мэта выхавання, гэта выхаваць дарослага чалавека, які зможа шчасліва жыць без сваіх бацькоў. І ў інтэрнэце гэтая фраза падавалася як галасаванне, абмеркаванне накшталт «А вы згодныя з гэтым выказваннем ці не?». Мы хочам, каб нашыя дзеці былі шчаслівымі, самастойнымі без нас. Гэта і ёсць мэта выхавання. Бо мэта выхавання — гэта выхаваць дарослага чалавека.
Якасці, якія мы вылучаем, як асноўныя для дарослага, гэтыя ж якасці ёсць асноўнымі і для маленькага чалавека. Розніцы няма. Розніца ў тым, што яны выхоўваюцца. Трэба проста верна даваць накірунак развіцця для сваіх дзяця. І тады ў іх будуць гэтыя якасці.
Вось майму сыну зараз 8 месяцаў і ён любіць есці сам, ён ужо выхопвае лыжку, ці відэлец, ці цукерку возьме па ўсім твары размажа, але гэта самастойнасць. Яна сучыняецца з нейкімі дадатковымі рэчамі, што трэба больш часу, трэба прыбіраць за ім, трэба яшчэ нешта. Але ён ужо такі даволі самастойны мужчына.
Надзея Скараход:
Дарэчы пра гэтае хацелася б прадоўжыць. Вось я таксама давала дазвол есці як ты хочаш самастойна і ў мяне дзіцяці было ўсё запэцканае, а хтосьці кажа: » Не, я сама лепш пакармлю, затое ў мяне чысценька». А япрытрымліваюся таго, што хай лепш есць само, чым чысценька.
Максім Бодзікаў:
Канешне. Дзеці павінны быць шчаслівымі, а не чысценькімі. Ну, што такое чысціня? Не складана тую кашулю кінуць у пралку і хай яна там мыецца. Наконт таго, як дзяцей карміць, есць такое назіранне. Гэта было са старэйшай дачкой, калі яна была ў такімжа ўзросце 7-8 месяцаў. Яна ела хвілін за пятнаццаць.
Першую самастойнасць на самай справе, мы пачынаем выхоўваць яшчэ ва ўзросце немаўляці, калі дзіцяці кушае маміна малако. Дзіця ўжо само ведае, калі яму варта паесці. Гэта такі першы ўзровень самастойнасці. Яшчэ да таго як навучыцца трымаць лыжку, пакуль пачне хадзіць ці гаварыць. Ці трэба яму есці дзіця можа вызначыцца само.
Надзея Скараход:
Максім, вы сказалі пра тое, што хочацца выхаваць дзяцей такімі, каб яны былі шчаслівымі. Па жыцці часта здараецца, што бацькі ведаюць лепш за дзяцей самі, што тыя будуць у нейкай сітуацыі больш шчаслівымі. Напрыклад: Я ведаю, што гэтая прафесія табе падыдзе лепш, чым тая, што выбраў ты. Я ведаю, што гэтая дзяўчына табе зусім не падыходзіць, а падыходзіць вось гэтая. Што вы можаце сказаць бацькам, якія, магчыма робяць гэтыя памылкі, але яшчэ здольныя злавіць сябе на думцы, што вось я вырашаю за сваё дзіця?
Максім Бодзікаў:
На самай справе, гэта пытанне не столькі паводзінаў, колькі светапогляду. У большай меры гэта, канешне, светапогляд. Тут добра, калі вы ведаеце ўсё лепш за вашых дзяцей і ў іх усё атрымаецца, гэта будзе вельмі класна і вашыя дзеці будуць вам удзячныя, магчыма. Але, калі ў іх нічога не атрымаецца, вы будзеце вінаватыя. Увесь цяжар віны будзе толькі на вас. У прафесіі нічога не атрымліваецца, бо гэта мама ці тата мяне адправілі, са шлюбам у мяне нічога не атрымалася, бо бацькі мне сказалі што і як.
Мы такім чынам выхоўваем глабальную несамастойнасць чалавека, які вырасце. А потым такія людзі кажуць: «Ая-яй-яй майму сыну ўжо трыццаць, ці дачцы каля трыццаці, а яны нічога не могуць, нічога не ўмеюць». У мяне ёсць свой асабісты досвід таго, як мяне выхоўвалі, і таму для мяне складана зразумець як можна інакш. Ёсць вопыт маёй жонкі, у якой крыху іншыя адносіны з бацькамі і крыху іншыя адносіны бацькоў да яе.
Там больш такія адносіны: «Ты ж заўсёды дзіцятка і маленькая, таму мы заўсёды ведаем і параім што і як». Для мяне гэта складана ўспрымаць, а для яе гэта на ўзроўні заботы і гэта нармальна. Усе мы даем сваім дзецям магчымасць выбіраць. Пытанне ў тым, ці застаецца гэты выбар выбарам, альбо ён пераўтвараецца ў дыктат з боку бацькоў — «Толькі так і ніяк інакш». Мне давалі выбіраць, у мяне ўсё выхаванне было такім: хочаш — ідзі сюды, не хочаш — ідзі туды; гэта тваё жыццё і ты сам выбірай, толькі гэта тваё жыццё, і што б ты не выбраў — гэта тваё жыццё. У мяне можа быў адзін раз, калі я спытаўся ў бацькі: «А ты, што, не будзеш перажываць?» і ён адказаў:»Вельмі буду, калі не атрымаецца — вельмі буду, але ты павінен зразумець, што гэта твой выбар і ў межах свайго выбару ты можаш рабіць усё што заўгодна».
Калі мы дзецям кажам вось толькі так і ніяк інакш — мы не даем дзецям быць самастойнымі, мы не даем ім выбіраць самім.
Надзея Скараход:
А вось яшчэ, Максім, я не ведаю, ці сутыкаліся вы ў сваім жыцці з такім, але я сутыкалася. З такімі паводзінамі бацькоў, калі яны не хочуць адпускаць ужо сваіх дарослых дачок і сыноў, не могуць зразумець, што яны ўжо не маленькія і не трэба даваць ім есці канкрэтна гэтыя прадукты, не трэба вырашаць за іх нейкія рэчы. Гэта вельмі сумна, калі сыну 30 гадоў, а мама не разумее, што ён ужо самастойны, дарослы чалавек, ёй здаецца, што ён яшчэ маленькі сыночак.
Максім Бодзікаў:
А тут узнікае два пытанні. Першае — ці разумее гэта сам сын, тое, што ён дарослы чалавек, і што яму гэта не патрэбна. Можа яму гэта патрэбна. Магчыма, што гэты матчын клопат яму вельмі дарэчы і ніякіх пытанняў не ўзнікае, тады ўсё добра.
Надзея Скараход:
Але ж, гэта парушэнне нейкіх жыццёвых сувязяў. У 30 гадоў гэта ж павінен быць самастойны чалавек?
Максім Бодзікаў:
Зараз усё вельмі мяшаецца. На захадзе і трыццаць год, калі ў цябе ні сям’і, ні працы і ты як цінэйджэр — гэта нармальна, у трыццаць год ты можаш хадзіць як падлетак. У нас крыху інакш, канешне. Гэта шаблоны, стэрыятыпы нашага грамадства, што так нармальна, а так не нармальна. З боку гледжання, што гэта дарослы, самастойны чалавек, мужчына, што можа сам усё вырашаць, можа яно так і не павінна быць.
Не можа быць аднолькавых адносін як паміж мужчынай і жанчынай, так паміж бацькамі і дзецьмі. Нешта агульнае, канешне будзе, але ўвогуле яны адрозніваюцца. Адносіны трэба мяняць толькі ў тым выпадку, калі гэтыя зносіны, стасункі становяцца цяжарам для адного з бакоў. Калі ўсё добра, калі для сына гэта не праблема, калі для маці гэта не праблема, то ўсё добра.
Другое пытанне, калі сэнс жыцця бацькоў ужо дарослых дзяцей толькі ў дзецях, то яны і не змогуць сябе інакш паводзіць. Тут пытанне ў тым, для чаго мы жывем. Трэба мяняць гэтыя адносіны да жыцця, што яшчэ можа быць акрамя дзяцей?
Таму, мы калі працуем заўсёды кажам, што гэта можа быць, нават небяспечна, калі ў сем’ях з’яўляюцца маленькія дзеці і вакол іх усе пачынаюць круціцца. Мы заўсёды кажам, што дзеці не могуць быць сэнсам жыцця. Дзеці не могуць быць цэнтрам існавання як аднаго чалавека, так і ўсёй сям’і.
Гэта на самай справе, яны не могуць і не павінны быць цэнтрам жыцця. У мяне шмат іншых цікаўнасцяў акрамя маіх дзяцей. Я вельмі рад, што яны ў мяне ёсць, і яны робяць маё жыццё яшчэ больш напоўненым, чым без іх.
Я не магу ўявіць сваё жыццё без сваіх дзяцей. Але яны не самамэта, яны не цэнтар і не адзіны сэнс. Я і зараз даю ім магчымасць выбіраць самім, займацца самім сваімі справамі. Я спадзяюся, што калі яны вырастуць у мяне не будзе такога, што я буду хадзіць, выбіраць за іх і казаць: «рабіце так, ці гэтак».
Спадзяюся, што значна раней яны навучацца самі абіраць, што ім будзе лепш.
Надзея Скараход:
Вы сказалі сёння шмат слушных рэчаў і іх прытрымліваецеся ў сваёй рабоце, і як я разумею ў сваёй сям’і. Між іншым многія спецыялісты ў вашай сферы лічаць гэтак жа. Пры гэтым мяне вельмі здзівіла, што такое абмеркаванне выклікала ваша фраза што дзеці павінны быць шчаслівымі без бацькоў, таму што ў многіх падручніках па псіхалогіі арыентаваных на сям’ю можна гэта прачытаць. Для многіх людзей, бачыце, гэта адкрыцці нейкія.
Максім Бодзікаў:
Сапраўды так. Многія не зусім правільна разумеюць, што гэта значыць: «Ай-яй давайце кінем сваіх дзяцей, хай іх не бацькі выхоўваюць, а нехта іншы, каб яны былі шчаслівымі».
Надзея Скараход:
Давайце яшчэ раз, тады, удакладнім, калі ёсць такая ў псіхолагаў фраза, што дзеці павінны ўмець быць шчаслівымі без бацькоў, гэта не значыць, што яны павінны выхоўвацца без бацькоў. Шчаслівае дзіця — калі ў яго ёсць і мама і тата.
Калі чалавек бачць сябе самадастатковым, калі ён можа будацваць сваю сям’ю і не адчуваць умяшання бацькоў, калі ён бачыць якія ў яго арыенціры ў жыцці, калі бацькі падтрымліваюць яго пычыннанні, дапамагаюць рабіць нейкія крокі, але калі яны не перашкаджаюць рабіць гэта.
Калі бацькі глядзяць на сваё дзіця і разумеюць, што зараз, магчыма будуць нейкія жыццёвыя памылкі, але дзіця павінна зрабіць гэтыя памылкі і самастойна набіць нейкія шышкі. Вось менавіта гэты ўзровень адносін маецца на ўвазе, узаемасувязі, а не нешта іншае.
Максім Бодзікаў:
Гэтыя хібы ўспрыяцця, паразумення — гэта нічога страшнага. Людзі пачынаюць думаць, нешта абмяркоўваць — гэта ўжо добра.
Надзея Скараход:
Вы сказалі шмат сваіх думак. Можна пра гэта прачытаць, можна ў нейкіх дапаможніках, можна ў падручніках, можна ў інтэрнэце. Але наша сямейная адукаванасць у дачыненні выхавання яшчэ не на тым узроўні, каб грамадства цалкам магло ўспрымаць слушныя рэчы. Вы гэта заўважаеце?
Максім Бодзікаў:
Канешне. Мы таму гэтым і займаемся, што мы заўважылі гэтую рэч і нам прыходзіцца пра гэта расказваць. На адной з нашых лекцыяў, мы чыталі: «Як быць добрай мамай, як быць добрым татам» прыйшла мама з маленькім сынам і бабуля. Вось гэтая бабуля распавяла такі жарт, які быў досыць папулярным у часы савецкага саюзу: «Дрэнныя тыя дзядуля і бабуля, якія свайго ўнука не справодзяць да пенсіі». Гэта пра адказнасць і выхаванне самастойнасці. Гэтага яшчэ не ўсе разумеюць.
Надзея Скараход:
У гэтай сувязі хочацца сказаць нашым слухачам, калі ёсць такое імкненне, то ёсць магчымасці, каб рабіць адносіны больш гарманічнымі, больш шчаслівымі. І галоўнае, каб у гэтым клімаце выхоўваліся дзеці, і тады будзе лагічным адказ на пытанне «Каго я хачу выхаваць?». А што б, вы Максім, падагульняючы гэтую тэму пажадалі?
Максім Бодзікаў:
Я б пажадаў больш думаць наконт таго, каго вы хочаце выхаваць і пра тое, што гэтыя якасці, якія вы выхоўваеце дадуць менавіта для вашых дзяцей. Ёсць якасці агульныя для ўсіх: гэта ўменне быць шчаслівымі, самастойнасць і адказнасць.
Я думаю, што ў кожнага дарослага чалавека яны павінны быць. І калі мы хочам быць дарослымі людзьмі, і калі мы хочам каб нашыя дзеці былі дарослымі, а не заставаліся безадказнымі падлеткамі ў 30, 40, 50 год, то нам трэба выхоўваць менавіта гэтыя якасці з маленства.
Надзея Скараход:
Я б хацела дадаць, што людзі, каго гэтыя пытанні цікавяць, але яны не могуць самі іх вырашыць, могуць заўсёды звярнуцца да спецыялістаў — да сямейных псіхолагаў. Сёння з намі разам быў сямейны псіхолаг Максім Бодзікаў.
Если вы задаетесь вопросом как воспитывать детей и у вас есть проблемы, которые необходимо решить — записывайтесь на консультацию.
Вы можете узнать больше о воспитании детей из книги «Другой взгляд на воспитание»

Подписывайтесь на мой телеграм канал о психологии семейных отношений «Бодиков pro отношения».